|
|
|
Мәсгудә Шәмсетдинованың “Изге Болгар Дастаны”
А)Әлхәм сурәсе. Казан мәкаменә укыла (фольклор архивымнан).
Б)“Кардәшем”. Әхмәт Гадел сүзләре. Музыка Мәсгудәнеке.
Кардәшем, әй, кардәшем,
Идел ни ул, җанашым?
Суы салкын, иңе киң,
Шулмы, Идел, җанашым?
Безнең яклар урманлык,
Урман саен аланлык,
Сезнең яклар аралык,
Шул түгелме яманлык.
Тишек итек аякта,
Әйтегезче, Болгар кай якта?
Яланаяк кайтыр идем
Юл белсәм туган якка.
Аза-туза салкын көн,
Аза-туза салкын төн,
Ят кешеләр кул сузмыйлар,
Ялвар, ела һәм үтен.
В) Болгар базар, Ага базар. Бу базар халыкларны очраштырган, дуслаштырган базар. Ислам динен кертүгә дә үз сүзен әйткән базар. Алтын, көмеш, асылташлар саткан бу базар. Татар халкы гомер-гомергә сәүдәгәрлек белән шөгыльләнгән. Татарда “покупаю” дигән сүз юк. Ул “сатып алам” ди. “Продам, а потом куплю”, диелә, тәрҗемә итсәк русчага.
Г) Шәһре Болгар бәете. Халык сүләре, музыка Мәсгудәнеке.
Сәлам булсын сиңа, Болгар,
Олуг данлар күтәрдең,
Мәдәни шәһәр улдыгың
Яурапага күстәрдең.
Синең изге балаларың
Китапларын алдылар,
Наданлык һәм җәһаләтне
Аяк аска салдылар.
Иске ташлар,тирән базлар
Ятыр анда бу заман,
Әгәр кайтып күрер булса
Танымас иде аны хан.
Җиһанны тетрәшмеш иде
Синең олуг куатең,
Кайда милкең, кайда гыйльмең,
Кайда бөек дәүләтең?
Шәһре Болгарның кызлары
Күн башмаклар кигәннәр,
Сабак укырга килгәндә
Җир астыннан килгәннәр.
Шәһре Болгар манарасы,
Сиксән-сиксән баскычлары,
Анда барган адәмнәрнең
Ташкын агар кан яшьләре.
Д) Болгар җимерелүе. Яшел төс әкренләп караңгылана. Каргалар тавышы, Ахырзаман тавышлары. Идегәйдән:
Чолгады күк йөзене кара болыт,
Куркынычлы яшенләр узды ялт-йолт,
Күк күкрәп яшел яңгыр ява,
Үзәк өзгеч иңрәү белән адәмнәр җиргә ава.
Тетрәде җир, ачылды тирән ярлар,
Бу сугышта һәлак булды бик күп җаннар,
Шашынып үкерде Иделнең упкыннары,
Арысландай килде чабып дулкыннары.
Кара болыт якынлап
Көн урынына төн булды,
Бөркелеп чыккан тузаннан
Җир белән күк бер булды.
Ата улды белмәде,
Ана кызны белмәде,
Кем урдасы кем якта
Явыр явын белмәде.
Елады ай, килде диңгез ташып,
Галәм бу мәхшәрдән калды шашып.
Җырчыны барабан тавышлары белән җиргә сеңдерәләр. Үзәк өзгеч бик югары нотада кыллар өзелгән тавышлар.
Е)Томан эченнән хатык кыз шәүләсе күренә. Ана-җирме, Һава Анамы, үз анасымы дәшә. Халык сүзләре.
Газиз балам, синең аһың
Минем йөз нурларым алды,
Йөрәкләрем яраланып
Сагыш утларында янды.
Агачларның башын киссәң төбе кала,
Төпләренә утлар салсаң көле кала.
Яшел яфрак гомер икән,
Ботаклары бала икән,
Бу сагышның ачылары
Йөрәгемнән китәр микән?
Айа балам, йөрәк парәм,
Ике күзләремнең карам.
Синең аһларыңда янам,
Синең аһларыңда янам.
Агачларның башын киссәң төбе кала,
Төпләренә утлар салсаң көле кала.
Кашың кара сызылмыштыр,
Тешең энҗе тезелмештер,
Йөрәгемнең бәгырьләре
Синең өчен өзелмештер.
Агачларның башын киссәң төбе кала,
Төпләренә утлар салсаң көле кала.
Адәмнәрнең үзе үлсә моңы кала,
Моңы булса илдә ташлар сулыш ала,
Бу хәсрәтләр бетәсе юк,
Сабыр бирсен үзе Аллаһ.
Ж) Ананың иңрәве героебызга җан кертә. Ул күтәрелә. Татар халык җыры: “Тәфтиләү”
З) Болгар җирләрендә. Рәшит Әхмәтҗанов сүзләре, Мәсгудә музыкасы.
Болгар җирләренә барыйм дисәң
Җитмеш чакрым юлда карурман.
Сак белән Сок сиңа кычкыралар
Без генәме әллә аерылган?
Без генәме әллә аерылган.
Болгар җирләренә җитим дисәң,
Кара урманнарны узасың,
Ярларына ак каеннар үскән
Елгаларга килеп егылганчы
Тарих ташларыдай тузасың.
Болгар җирләренең юлларында
Елап ята ерак заманнар,
Манарадан түгел зәңгәр күктән
Айны алганнарда бу юлларга
Кисәк-кисәк ватып салганнар.
И) Безнең героебыз Ана-Җирдән үзенең дәвамына, нәселенә, болгар дәвамына ныклык сорый, туган җиреннән көч ала, Музыка тантана җыя.
К) Атлар чаба, зур көч якынлаша. Җир астыннан магмалар ата.
Л) Таравих. Аллаһы тәгаләнең кодрәтенә дан. Күк капуслары ачыла.
М) Таң ата. Кошлар сайрый. Мәхәббәт җыры.
Борынгы көй. Рәшит Әхмәтҗанов сүзләре, музыка Мәсгудәнеке.
Син яшәгән якка юл сорагач
Асыл гөлләр тора аптырап,
Әнә, диләр, аның тәрәзәсе,
Якты йолдызлардан яктырак бит,
Якты йолдызлардан яктырак.
Изге Болгар дигән ай шәһәрнең
Тәрәзәсе саен якты шәм,
Шулай диеп мин гөлләргә түгел,
Йөрәгеңә синең эндәшәм әй,
Йөрәгеңә синең эндәшәм.
Күрешергә әле Ай бирмәде
Фатихасын безгә дисеңме,
Сөя диеп әллә бөтен кошлар
Тәрәзәңә синең килсенме соң,
Тәрәзәңә синең килсенме?
Кайтаваз булып хатын-кыз тавышы якынлаша.
О) Кара Урман. Татар халык җыры.
П) Туган тел. Татар халык җыры.
Р) Идегәй дастаныннан Идел-йортка мәдхия. Апофеоз.
Әй Идел-йорт, Идел-Йорт,
Идел эче имин йорт.
Атам кияү булган йорт,
Иелеп тәгъзим кылган йорт.
Иелеп сәлам биргән йорт.
Кендегемне кискән йорт.
Керем-коңым юган йорт.
Кымыз эчкән сөтле йорт.
Бия сауган котлы йорт.
Идел-Җаек арасы
Атам-бабам тоткан йорт.
Әй Идел йорт, Идел йорт,
Котлы булсын Туган йорт.
С) Әлхәм сурәсе.
Музыка тына, табигать тавышлары, кошлар сайрый, яңгыр ява... Кеше үз илендә,туган җирендә.
Содержание Магди:
Молитва
Обращение к родным
Ага базар
Баит
Гибель Булгар
Стихи
Тафтиляу
Луна в осколках
Земля
Скачки
Молитва – Таравих
Любовь
Караурман
Идел-йорт
Молитва
Заметки для режиссера:
Сцена освещена изумрудным цветом. Яркие пятна луны на стене. Певец сидит спиной к зрителям. Очень низкие ударные, имеющие определенную высоту начинают с РРР, равномерные, очень тяжелые удары. На крещендо ударных начинается бормотание певца. На ударные и голос певца добавляется альтовая флейта с очень большой реверберацией. Альтовая флейта дублирует пение певца, то отставая, то забегая вперед. Тональность от идентичной до кварто-квинтовым соотношениям. При больших расстояниях в диапозонах флейта и голос могут диссонировать, если флейта выше голоса певца - в бемольных тональностях, если ниже - в диезных тонгальностях. Тональность певца неизменна. Звуки голоса в ваакуме. Певец вырастает из земли, тянет руки к луне.
Кардашем. Для певца: опевать воздухом, окружать звук измерениями ¼, ½, 1/3, и тд. Петь с плачем, с надрывом, с штрокими глиссандо. Концовка глиссандо на четких формулах том-томов.
В “Гибели Булгар” певец на утробных голосах в ходит в состояние экстаза боли потери родины. Возвращение к первобытному состоянию, после чего остается только пепел и ветер, ожидющий рассыпать нить времен.
Из-за туч апокалипсиса выглядывает солнце со страхом. Земля все еще крутится, превозмогая боль человеческих страдании. Герой просит силы у Земли, с угрозой, с мольбой. Земля начинает реагировать на стенания героя. Музыка от робких шуршании более и более входит в силу, подчиняясь повелительным интонациям героя. Звук устремляются в бешеную скачку. Удаляющийся топот. Молитва – благодарность, что все еще Земля крутится, и герой обретает покой души.
Корбан бәйрәм.
Мәсгудә Шәмсетдинова музыкасы һәм либреттосы
Ерактан Иәкбир ишетелә. Ирләр хоры башкаруында Аллаһы тәгаләгә мәдхия. Тавыш стерео эффект белән яңгырый. Залның юлларыннан асыл киемнәр кигән ир-балалар, ир-егетләр һәм олы яшьтәге бабайлар процессиясе күренә. Көчле прожекторлар сәхнә алдындагы татар шамаилен якатырталар. Башкаручылар тамашачыга карап тәкбир әйтәләр. Тамашачылар аягүрә басып кушылалар. Бик матур тавышлы мәһабәт гәүдәле ир Багышлау укый. Зал яшел нурга күмелә. Багышлаучы артына нәкышлы киемнәрдә ирләр төркеме.
Багышлаучы: Бисмиллаһиррахманиррахим! Әссәләме галяйкүм вә рәхматуллаһы вә бәрәкәтүһ!
Аллаһы раббымызның бетмәс-төкәнмәс рәхмәтләре, һәр ике дөньядагы сәламе җөмләбезгә булып ошбу Корбан-бәйрәмен мөбарәк вә дәвамлы әйләсә иде
Халык: Амин! Аллаһы сөбханә вә тәгаләнең хәбибе һәм халык илчесе, бөтен галәмгә Рәхмәт итеп күндерелмеш, Хак юлына басканнарны сөендерүче атабыз Ибраһим галяйһиссәламнең нәселеннән булган Хак хәбибе һәм Рәсүле – пәйгамбәребез Мөхәммәт салаллаһу галәйһи вәсәлламгә хәер-дога, сәламнәребез, өммәтең дигән күңелләребездән туктаусыз салават шәрифләребез булса иде.
Халык: Амин.
Багышлаучы: Җир-күкләрне яратып, күктән сулар яудырып, елга-диңгез-дәрьяларын безнаң ихтыярга буйсындырган, Кояш, Айны без бәндәләренә файдага биргән, кешелеккә яшәеш бүләк иткән Аллаһы раббыбызга мактау-олуглауларыбыз булса иде.
Халык: Амин.
Багышлаучы: Туган җиребезгә, ил көннәребезгә, бөтен галәмгә тынычлык, иминлекләр өзлексез кылса иде.
Халык: Амин.
Багышлаучы:
Вәссәләме галәйкүм вә рәхматуллаһы вә бәрәкәтүһ!
Ерактан хатын-кызлар хоры башкаруында “Ля иляһы” ишетелә. Татарстанның әләмен, һәм башка исламдаш халыкларның әләмнәрен күтәреп хатын-кызлар керә. Зал өстенә төсле-ялтыравыклар ява. Хатын-кызлар, балалар сәхнәне тутыралар. Хатын-кызлар керүе дәверендә сәхнәдә ут әкренләп яктыра. Һәм кинәттән сүнә.
Хор башкаруында: Кич караңгы булгач Ибраһим йолдызларны күрде: “Бу йолдыз минем раббым”, диде. Иртән йолдыз югалгач, “югалганнарны сөймим”, диде. Ибраһим айның туганын күрде. “Будыр минем раббым”, диде. Ай баегач, “ай да үзгәрде, югалды”, диде. Кояш тугач Ибраһим әйтте: “бу кояш минем раббымдыр”, диде. Кояш баегач, “кояшта үзгәрде, югалды, югалганнарны сөймим”, диде. Ибраһим әйтте: “Җир вә күкләрне төзүче Аллаһуга һичкемне, тиңдәш кылучы түгелмен”, диде. “Хуҗам минем – үзе Аллаһ”, диде.
Бу кисәк башкарылганда караҗгылыктан йолдызлар пәйда була башлый. Ай калка. Караңгылык, йолдызлар, ай әкренләп таң атуы башлану белән сүнәләр. Таң төсләре сап-сары төскә күмелә. Бу төс Аллаһы тәгаләнең сүзләре өчен пәйда була.
Әйтте Аллаһы тәгалә: “И Ибраһим, мин синнән бөек халык тудырырмаын, җир комыдай, күктәге йолдызлар саныдай чиксез кылырмын нәселеңне”.
Әйтте Аллаһы тәгалә: “Мин фатиха бирермен сине яратканнарга һәм каргармын сине күрә алмаганнарны”.
Ибраһим: Җир вә күкләрне төзүче Аллаһуга һичкемне, һичнәрсәне тиңдәш кылучы түгелмен, Хуҗам минем үзе Аллаһ”.
Хатын-кызлар нурлар чәчә торган кием кигән баланы, атасы Ибраһим тарафыннан корбанга чалынырга тиешле Исмәгыйлне чыгаралар. Хатын кызлар бөтен сәхнә буе кәфенлек күтәреп торалар.
Ибраһим: Исмәгыйль!
Исмәгыйль: Әти! Менә утын, менә ут. Кайда соң корбанга чалыначак җан?
Ибраһим: Аллаһы тәгалә үзе белә үз корбанын.
Иблис: Атаң сине суярга алып бар ич!
Исмәгыйль: Әти!
Ибраһим: Исмәгыйль!
Исмәгыйль: Менә утын, менә ут. Кайда соң корбанга чалыначак җан?
Ибраһим: Аллаһы тәгалә үзе белә үз корбанын.
Иблис: Атаң сине суярга алып бара ич!
Исмәгыйль: Әти!
Ибраһим: Исмщгыйль!
Иблис: И Хаҗәр ана!
Ибраһим: Әй бәгырь җимешем, мин сине Аллаһы тәгаләгә багышладым.
Исмәгыйль: Әти, боерганны эшлә. Раббым тәгаләгә мин сабырмын.
Бөтен нурлар Исмәгыйльне яктырита.
Хор: И-и Ибраһим! Син Раббымызның ышанычын олуг мәхәббәтең белән акладың, без бүләклибез Аллаһудан курыкканнарны.
Корбан плакатлары ява. Нурлар чәчелә.
Бала һәм ата корбан догасын укыйлар. Сәхнә яктыра. Хатын-кызлар зал буйлап корбан ризыгын тамашачыларга авыз иттерәләр.
Көчле аваз белән хор хор “Бәйрәм бүген”не башкаралар.
Бәйрәм бүген, бәйрәм өчен тулган җиһан, ямьдер бүген,
Җәбраил шәфкать канатын дөньяга җәйгән бүген.
Остазларым! Тәбрик итәм сезне бүген бәйрәм белән,
Тулган ай күк ак кына күңлемдәге пакъ ямь белән.
Дустларым! Тәбрик итәм бәйрәм кояшы нур белән,
Һәм дә тәсбих берлә калтырап торучы Тур белән.
Дустларым! Тәбрик итәм ислам нуры Кәгъбә белән,
Кәгъбәгә барча тарафдин килгүче сәҗдә берлән.
Дустларым! Тәбрик итәм мәсҗед берлән, Корьән берлән,
Нәкъ шушы көн Исмәгыйльгә ингүче корбан берлән.
Дустларым! Тәбрик итәм бәйрәм китергән таң берлән,
Җирдә бәйрәм көнне шәфкать берлә тулган җан берлән.
Дустларым! Тәбрик итәм корбан күтәргән җир берлән,
Шатланып тәбрик итәм моңлы аваз тәкбир берлән.
Таравих.
Дога.
“И, Адәм балалары”! Кантата. Музыка и либретто Масгуды Шамсутдиновой.
И сказал Бог...
Бог Един...
Говорим Бог Един. Хоти следовать за нашим пророком. Говорим Бог един... Помоги нам пересечь мост смерти. Говорим – Бог Един.
Пророк Мухаммад следует за нашим пророком Авраамом – Ибрахимом. Передаем молитвы за спасение наших душ.
Признаем величие Создателя Вселенной, благодарим в молитвах Его. За данную веру благодарим.
Увидевши звезды на ночном небе Авраам поклонился им. И сказал: “Вот мой Бог”. Исчезли звезды, сказал Авраам: Не люблю Исчезающее.
Увидел на ночном небе Авраам яркую луну. Вот мой Бог, сказал Авраам. Исчезла Луна, и сказал Авраам: Не люблю исчезающее. Встало солнце, и сказал Авраам: Вот мой Бог. Закатилось Солнце. И сказал Авраам: не люблю исчезающее. Создателю Вселенной нет равного. Верую в Единого Бога, сказал Авраам.
Бог Един, нет достойного Его.
Исмагил: Отец!
Ибрахим- Аврам: Сын мой!
Исмагил: Вот дрова, вот огонь. Где же жертва для жертвоприношения?
Ибрахим: Бог сам знает свою жертву.
Иблис: Тебя твой отец ведет на заклание.
Исмагил: Отец!
Ибрахим: Вот дрова, вот огонь. Кто же приготовлен для жервоприношения?
Ибрахим: Бог сам знает свою жертву.
Иблис: О мать Агарь, сына твоего ведут на заклание!
Исмагил: Отец!
Авраам: Сын мой!
Исмагил: Где же душа, приготовленная для жертвоприношения?
Авраам: О сын мой! Я посвятил тебя Богу!
Исмагил: Я терпелив желанию Бога...
И сказал Бог: О Авраам, и пойдет племя твое ка песчинки в пустыне., как звезды на небе...
Праздник! Праздник! Родился день для праздника. Ангел распростер крылья любви над нами. Пождравим друг друга с праздником, полным как Луна. Поздравляемс верой и надеждой, отправляющихся в Мекку. Поздравляем Землей, принявшей кровь Агнца. Поздравляем всех с верой в Бога.
Бог Един, и Мухаммад пророк Его.
|